Is onbewust gedrag natuurlijk? Een gedragspsycholoog geeft antwoord. Maar waar heeft hij zijn grenzen gelegd? Een zoektocht in het verleden eindigt vaak in het heden.
Zwerfafval
„Het meeste zwerfafval ontstaat door onbewust gedrag”, zegt de Nijmeegse gedragspsycholoog en afvalexpert Luuk Bos. Deze uitspraak in ogenschouw nemende stelde ik mijzelf de vraag, hoe bewust is zwerfafval aanwezig in mijn systeem. Zwerfafval maken is eigenlijk nooit aan de orde geweest. Alles netjes in de de daarvoor bestemde afvalbakken gooien. Waren deze niet aanwezig dan stopte je het al dan niet verpakt terug in je zak om het thuis weg te gooien. Was dit een bewustwording die met je opvoeding te maken had. Nee, zeker niet, het is nooit iets geweest wat maar op enig moment ter sprake kwam. Onbewust gedrag OF natuurlijk gedrag?
Natuur(lijk)
In aanzet lijkt het sterk afhankelijk te zijn van de plaats waar je wieg heeft gestaan. Als je opgroeit aan de rand van een natuurgebied, dan wordt je, mits je daar natuurlijk oog voor hebt, er constant aan herinnerd hoe kwetsbaar deze natuur is. We praten in mijn geval over de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw.
Zwerfafval had toen een heel andere dimensie. Veel gemeentes hadden nog een eigen vuilnisbelt waar naast huishoudelijk afval ook bedrijfsafval werd gestort. Ik herinner het me nog goed. Er was een gegraven gat aanwezig waar naast het het moos (afvalwater uit bezinkputten) van bedrijven ook water uit straatkolken in werd gestort. Het water zakte weg en het bezinksel bleef achter. Ook hadden we nog vloeivelden aan de rand van het dorp waar het afvalwater van de gemeente naar toe werd gevoerd om vervolgens in de grond te zakken. Ook hier bleef het e.e.a. achter, afhankelijk wie er op het riool aangesloten waren.
Het was toen voor mij al duidelijk dat dit alles niet goed was, niet voor planten, niet voor dieren dus ook niet voor mensen. De vaak scherpe, indringende geuren die werden verspreid, de planten die er niet wilde groeien, dat maakte onbewust al veel duidelijk. Je wilde er meer van weten, maar in de bibliotheek kwam je niet echt verder en internet was nog niet beschikbaar zoals dat heden ten dage wel het geval is.
Natuurlijk was het niet goed, wat later wel duidelijk werd toen er rapporten verschenen over aangetroffen stoffen en hun vernietigende invloed op het milieu. Waren we onwetend? Nee maar er lag een wereld tussen “op je klompen” aanvoelen en een goede onderbouwing. En die “klompen” daar had je toen echt niet zoveel aan.
Andere tijden
We zijn nu 40 jaar verder, in een wereld die heel anders is geworden. Een wereld welke vaak wordt geprezen over het breed beschikbaar zijn van kennis. Vaak wordt kennis voorzien van het label “kennis is macht”. Dit laatste lijkt pas waar te zijn op het moment dat de kennis van een onderwerp totalitair is. Anders gezegd als je een onderwerp kunt benaderen vanuit elke invalshoek kun je pas een alles omvattend beeld vormen. Helaas wringt hier de schoen.
Dat een schoen kan gaan wringen weet een schoenmaker al voordat hij gemaakt is. Met zijn schoenmakers-oog heeft hij dit wringen al vaak voorkomen. Hij is niet voor niets een ambachtsman een vakspecialist.
Dit geldt ook voor de problemen waar we tegenaan lopen als het over zwerfafval gaat. De kundige mensen om ons heen hebben hetgeen waarmee we doorlopend worden geconfronteerd als zwerafvalinzamelaars al veel eerder op hun netvlies gehad. Er zijn voors en tegens gewogen en er is een weg ingeslagen. Het programma De Monitor heeft er 10 februari van dit jaar aandacht aan besteed. Als je deze aflevering bekijkt hoeven we verder niet uit te leggen welke weegfactoren bepalend zijn.
Corona
Een woord dat dit tijdsbeeld en zwerfafval met elkaar verbindt. Wie had er 3 maanden geleden gehoord van Corona Litter?
Omdat vakanties tot een aantal weken geleden totaal niet mogelijk waren, was het wel leuk om herinneringen op te halen uit dat wat is geweest. In de vluchtigheid van deze wereld misschien geschiedenis. Maar ook in deze geschiedenis legden we ongewild zwerfafval vast. Het was 21 juni 2016 in de buurt van åre in het mooie Zweden.
